حسن بن موسی خشابخَشّاب، حسن‌بن موسی، خَشّاب، حسن‌بن موسی، راوی شیعی قرن دوم و سوم است. ۱ - مشخصاتکنیهاش ابومحمد است و در اسناد روایات غالبآ با نام حسن‌بن موسی [۱]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۱۴۵.
و در برخی روایات با لقب خشّاب آمده [۲]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۱۴۶.
[۳]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۹۲.
که ظاهرآ ناظر به شغل چوب‌فروشی خود یا خاندانش است. [۴]
سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۶۶.
از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست اما چنانچه نقل خشّاب از اسحاق‌بن عَمّار صیرفی ، از اصحاب امام کاظم علیه‌السلام، صحیح باشد، [۵]
محمدبن حسن طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۲۱۴، چاپ حسن موسوی خرسان، نجف ۱۳۷۵۱۳۷۶/ ۱۹۵۶۱۹۵۷، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ش.
زمان ولادت او را باید دست‌کم نیمه دوم قرن دوم در نظر گرفت. به گفته شوشتری [۶]
شوشتری، قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۵.
در مواردی حسن‌بن موسی خشّاب با حسن‌بن موسی حَنّاط، از یاران یاران امام صادق علیه‌السلام، خلط شده است. همچنین محل سکونت وی معلوم نیست، هرچند در سند یکی از روایات از او با لقب کوفی یاد شده است. [۸]
محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۲۰۹، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
با این‌که طوسی نام او را ذیل نام اصحاب امام حسن عسکری علیه‌السلام آورده اما مستقیمآ از آن حضرت روایتی نقل نکرده بلکه عمده روایات وی با واسطه از امام صادق علیه‌السلام است.۲ - مشایخخشّاب از اصحاب امام رضا و امام جواد علیهماالسلام چون احمدبن محمدبن ابی‌نصر بَزَنطی ، علی‌بن اَسْباط ، و علی‌بن حَسّان واسطی نقل حدیث کرده است. [۱۸]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۳۹۲ـ۳۹۳.
از دیگر مشایخ او غیاث‌بن کَلّوب است [۲۱]
محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماءالمصنفین و اصحاب‌الاصول، ج۱، ص۳۵۵ـ۳۵۶، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
که بیش‌تر روایات خشّاب از اوست. [۲۲]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۳۹۱ـ۳۹۵.
خشّاب، راوی کتاب غیاث نیز ذکر شده است. [۲۳]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال‌النجاشی، ج۱، ص۳۰۵، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲۴]
محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماءالمصنفین و اصحاب‌الاصول، ج۱، ص۳۵۶، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
به‌گفته طوسی [۲۵]
محمدبن حسن طوسی، عدّة‌الاصول و بذیله الحاشیة الخلیلیة، ج۱، ص۳۷۹ـ۳۸۰، لخلیل‌بن غازی قزوینی، چاپ محمدمهدی نجف، (قم) ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
غیاث‌بن کلّوب از اهل سنت است اما اصحاب امامیه به روایت او در صورت عدم روایت معارض از طریق شیعه ، عمل کرده‌اند و خویی [۲۶]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۲۳۵.
بر همین مبنا به وثاقت غیاث‌بن کلّوب حکم داده است.۳ - راویانراویان معتبر و محدّثان سرشناسی از خشّاب روایت کرده‌اند، [۲۷]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۳۹۲ـ۳۹۵.
از جمله محمدبن حسن صفار قمی ، [۲۸]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۳۱، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۲۹]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۷۸، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۳۰]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۳۳۷، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۳۱]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۵۲۷، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
علی بن ابراهیم و سعدبن عبداللّه اشعری . [۳۸]
ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، ج۱، ص۴۲۷، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷.
همچنین حُمَیْدبن زیاد روایات زیادی از خشّاب به نقل از حسن‌بن علی‌بن یوسف معروف به ابن‌بَقّاح راوی شیعی که از اصحاب امام صادق علیه‌السلام روایت کرده شنیده است. [۵۴]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۳۹۲ـ۳۹۵.
[۵۵]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۳۴۳ـ۳۴۴.
۴ - در کلام رجالیانرجالیان متقدم حسن‌بن موسی را توثیق کرده و از وجوه اصحاب شمرده و او را به علم و کثرت حدیث ستوده‌اند. [۵۶]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال‌النجاشی، ج۱، ص۴۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۵۷]
ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، ج۱، ص۷۸، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی‌تا).
[۵۸]
حسن‌بن یوسف علامه حلّی، خلاصة‌الاقوال فی معرفة الرجال، ج۱، ص۱۰۴، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷.
رجالیان متأخر وی را ممدوح دانسته‌اند [۵۹]
فخرالدین‌بن محمد طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، ج۱، ص۱۰۵، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران (۱۳۷۴).
[۶۰]
محمدبن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۲۲۷، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۱]
محمدباقربن محمدتقی مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ج۱، ص۶۰، چاپ محمدکاظم رحمان‌ستایش، تهران ۱۳۷۸ش.
[۶۲]
محمدامین‌بن محمدعلی کاظمی، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، ج۱، ص۱۹۳، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۰۵.
و جزائری [۶۳]
عبدالنبی‌بن سعدالدین جزائری، حاوی‌الاقوال فی معرفة الرجال، ج۳، ص۱۰۰، قم ۱۴۱۸.
او را در شمار راویان حَسَن آورده است. [۶۴]
محمدبن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع‌الاسلام، ج۷، ص۳۶۰، قم ۱۴۱۰.
محمدباقر بهبهانی [۶۵]
محمدباقربن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج‌المقال، ج۱، ص۱۵۵، در محمدبن علی استرآبادی، منهج‌المقال فی تحقیق احوال الرجال (۸) المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۷.
برای وثاقت خشّاب ادله‌ای اقامه کرده است، از جمله: اوصافی که نجاشی برای خشّاب شمرده و به گزارش وی، ابن‌ولید خشّاب را در شمار راویان ضعیفی که محمدبن احمدبن یحیی از آن‌ها روایت می‌کند، قرار نداده است، [۶۶]
عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۱، ص۸۹ـ۹۰، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
اعتماد و استناد کشّی و شیخش ، حمدویه بن نصیر ، به روایات حسن‌بن موسی از جمله درباره واقفی بودنِ احمدبن حسن‌بن اسماعیل میثمی [۶۷]
محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۴۶۸، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
و حسن بن سماعه [۶۸]
محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۴۶۹، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
و روایت مشایخ حدیث قم ، نظیر عمران بن موسی و محمدبن حسن صفار ، از وی. مامقانی [۶۹]
عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، ج۲۱، ص۹۰، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
نیز باتوجه به قرائن پیش‌گفته خشّاب را موثق و احادیث او را صحیح یا حَسَن نزدیک به صحیح دانسته است. [۷۰]
موسی‌بن عبداللّه زنجانی، کتاب الجامع فی الرجال، ج۱، ص۵۵۹، (قم) ۱۳۹۴.
[۷۱]
محمدعلی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج۲، ص۵۵، ج۲، نجف ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۷۲]
پانویس، عبداللّه مامقانی، ج۲۱، ص۹۲، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
شوشتری [۷۳]
شوشتری، قاموس الرجال، ج۳، ص۳۸۵.
دلایل بهبهانی را نقد کرده و نقل قمیان از وی را دلیل ثقه‌بودن او ندانسته است، زیرا در بین آنان افرادی هستند که غث‌وسمین را نقل می‌کنند و محدثان قُمیِ اهل نقد همچون احمدبن محمدبن عیسی اشعری و ابن‌ولید نیز از آن‌ها روایت نمی‌کنند. همچنین به نظر او استثنا نشدن وی از راویانی که محمدبن احمدبن یحیی از آن‌ها روایت کرده، حداکثر دال بر عدم ضعف اوست و وثاقت خشّاب را ثابت نمی‌کند. [۷۴]
پانویس محیی‌الدین مامقانی، عبداللّه مامقانی، ج۲۱، ص۹۰ـ۹۱، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ.
[۷۵]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۷۴ـ۷۵.
۵ - موضوع بیش‌تر روایاتموضوع بیش‌تر روایات خشّاب، فقهی [۹۲]
محمدبن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۲۲۷۲۲۸، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۹۳]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۳۹۱ـ۳۹۵.
[۹۴]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۳۴۳ـ ۳۴۴.
یا اعتقادی با مضامینی چون صفات خدا ، [۹۶]
ابن‌بابویه، التوحید، ج۱، ص۳۱۶ـ۳۱۷، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم (۱۳۵۷ش).
[۹۷]
محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۲۷۹ـ۲۸۰، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
شأن و منزل اهل‌بیت و امامان شیعه ، [۹۸]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۳۱، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۹۹]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۳۷، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۰]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۶۰، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۱]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۶۵، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۲]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۷۷۷۸، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۳]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۸۱، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۴]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۹۱۹۲، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۵]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۹۸، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۶]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۱۲۵، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۷]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۱۳۸، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۸]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۲۲۶، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۰۹]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۳۴۰، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۱۰]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۵۰۰، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
علم امام ، [۱۱۵]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۲۳۲۲۳۴، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۱۶]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۲۴۲۲۴۳، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۱۷]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۳۳۷، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۱۸]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۳۴۶۳۴۷، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۱۹]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۴۱۳، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۲۰]
محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، ج۱، ص۴۴۰، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش.
[۱۲۲]
ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۴۱۲، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
[۱۲۳]
اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
مسئله غیبت [۱۲۵]
ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۳۶۰، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
[۱۲۶]
ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۳۸۲، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
و ردّ غُلات [۱۲۷]
محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۲۲۵ـ۲۲۶، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
است. وی همچنین روایاتی با مضمون اخلاقی نقل کرده است. ابن‌قولویه نیز روایاتی از وی درباره فضل نماز در مسجد سَهله [۱۳۳]
ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، ج۱، ص۷۴ـ۷۶، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷.
و ثوابت ذکر و زیارت امام حسین علیه‌السلام [۱۳۷]
ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، ج۱، ص۴۲۷، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷.
آورده است. به گفته نجاشی [۱۳۸]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال‌النجاشی، ج۱، ص۴۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
خشّاب دو کتاب به نامهای کتاب الرد علی الواقفه و کتاب النوادر داشته و کتاب‌الحج و کتاب‌الانبیاء نیز به او نسبت داده شده است. نجاشی [۱۳۹]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال‌النجاشی، ج۱، ص۴۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
و طوسی ، [۱۴۰]
محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماءالمصنفین و اصحاب‌الاصول، ج۱، ص۱۲۷، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
هریک، طریق خود را به کتاب خشّاب ذکر کرده‌اند که طریق طوسی را ضعیف دانسته‌اند. [۱۴۱]
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۱۴۵.
[۱۴۲]
محمدعلی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج۲، ص۵۶، ج۲، نجف ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
موحد ابطحی [۱۴۳]
محمدعلی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج۲، ص۵۶، ج۲، نجف ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
احتمال می‌دهد خشّاب کتابی رجالی نیز داشته باشد، زیرا کشّی نقلهای فراوانی از وی درباره احوال راویان آورده است. [۱۴۴]
محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۸۰، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
[۱۴۵]
محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۸۹ـ۹۰، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن‌بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم (۱۳۵۷ش). (۲) ابن‌بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴. (۳) ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش. (۴) ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی‌تا). (۵) ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷. (۶) محمدبن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۷) محمدباقربن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقات علی منهج‌المقال، در محمدبن علی استرآبادی، منهج‌المقال فی تحقیق احوال الرجال (۸) المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۰۷. (۹) عبدالنبی‌بن سعدالدین جزائری، حاوی‌الاقوال فی معرفة الرجال، قم ۱۴۱۸. (۱۰) خویی، معجم رجال الحدیث. (۱۱) موسی‌بن عبداللّه زنجانی، کتاب الجامع فی الرجال، (قم) ۱۳۹۴. (۱۲) سمعانی، الانساب. (۱۳) شوشتری، قاموس الرجال. (۱۴) محمدبن حسن صفّار قمی، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران ۱۳۶۲ش. (۱۵) فخرالدین‌بن محمد طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران (۱۳۷۴). (۱۶) محمدبن حسن طوسی، الاستبصار، چاپ حسن موسوی خرسان، نجف ۱۳۷۵ـ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۷، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ش. (۱۷) محمدبن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۱۸) محمدبن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵. (۱۹) محمدبن حسن طوسی، عدّة‌الاصول و بذیله الحاشیة الخلیلیة، لخلیل‌بن غازی قزوینی، چاپ محمدمهدی نجف، (قم) ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲۰) محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماءالمصنفین و اصحاب‌الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰. (۲۱) حسن‌بن یوسف علامه حلّی، خلاصة‌الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷. (۲۲) محمدامین‌بن محمدعلی کاظمی، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۰۵. (۲۳) محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش. (۲۴) کلینی، کافی. (۲۵) عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳ـ. (۲۶) محمدباقربن محمدتقی مجلسی، الوجیزة فی الرجال، چاپ محمدکاظم رحمان‌ستایش، تهران ۱۳۷۸ش. (۲۷) محمدعلی موحد ابطحی، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج۲، نجف ۱۳۹۰/۱۹۷۱. (۲۸) محمدبن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع‌الاسلام، قم ۱۴۱۰. (۲۹) احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال‌النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷. ۷ - پانویس۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن بن موسی خشاب»، شماره۷۰۷۵. |